In het jaar van de botanische tuinen kunnen we niet om de oudste hortus van Nederland heen: de Hortus botanicus in Leiden. Een oase van groen, rust en historie in de stad, een plek waar bevlogen plantkundigen hun verzameling blijven uitbreiden en perfectioneren, waaronder unieke collecties varens, orchideeën en vleesetende planten.
Je eerste blik door de entreepoort aan het Rapenburg verraadt meteen iets groens. Pal naast het hoge Academiegebouw – het oudste deel van de Leidse universiteit – zie je de Clusiustuin al. De groene oase van de Hortus botanicus en de Oude Sterrewacht ligt op een unieke locatie, ingeklemd tussen de Witte Singel en een uiterste hoek van de historische binnenstad.
De Clusiustuin is qua indeling en plantensoorten precies als vier eeuwen geleden, inclusief het witte prieeltje in het midden, het beeldmerk van de tuin en in 2009 weer nagebouwd volgens de originele tekening. De Hortus Leiden is de oudste botanische tuin in Nederland en was vrijwel direct na de oprichting in 1590 open voor publiek.
In de gerenoveerde en verhoogde tropische kas staan planten en bomen nu in de grond.
‘Dat was vooral in de 16e en 17e eeuw heel uitzonderlijk,’ vertelt directeur Paul Kessler. ‘Carolus Clusius, de eerste prefect (directeur), was in zijn tijd al een uitstekend netwerker. Hij had overal contacten, via universiteiten, met botanici in Arras, Wenen, Frankfurt. Hij schreef brieven, stuurde tekeningen en namenlijsten van planten en zaden rond. De soorten die hij bijeenbracht staan er nu ook, bij de ingang staat de oudste plant, een goudenregen waarvan de moederplant uit 1600 stamt.
Een hortus medicus was het doel, een verzameling geneeskrachtige planten als studiemateriaal voor de studenten. Clusius wilde alle tot dan toe bekende planten opnemen, maar onbekende planten als tulp, tomaat, tabak, maïs en aardappel veroverden ook een plaats en kregen zo bekendheid in Noord-Europa.Clusius bezat al zaad van 251 plantensoorten die hij van Kreta naar Leiden liet zenden en vanaf 1594 in de tuin liet aanplanten. De onbebouwde 1250 m² grond achter de universiteit werd geschikt gemaakt voor beplanting en het groene feest kon beginnen.’
De reuzenwaterlelie Victoria amazonica met bladeren van soms wel twee meter in doorsnee, bloeit vanaf half juni tot oktober, ongeveer één keer in de week. De bloei houdt twee nachten aan.
Paul Kessler: ‘Hoe inspirerend ook voor plantenliefhebbers en leken, onze focus ligt op de wetenschappelijke plantencollecties, vandaar dat dit ook geen park is, maar een centrum voor en museum van planten die iedereen verwonderen. De Hortus en universiteit horen bij elkaar. Neem nu de collectie vleesetende planten – vleesetend betekent insectenetend en dus kun je er als mens gewoon langslopen – die wordt beoordeeld door een speciale commissie. Het draait vaak om bedreigde bekerplanten en de collectie is van internationale allure en uniek in Nederland.
De verzorgers hebben veel kennis nodig en staan onder begeleiding van de curator, tuin-chef en kas-chef. En hoewel de collectie bijzonder en beroemd is, is hij wel voor iedereen toegankelijk. Een schilderij, mits goed onderhouden, is voor de eeuwigheid.
Maar een plant is levende have, die kan niet in een depot worden gestopt en dat willen we ook niet. Ook daarom hebben we een groot netwerk, wisselen we zaden en stekken uit met bijvoorbeeld Kew Gardens en de botanische tuin in Bonn, puur als risicospreiding, omdat planten kwetsbaar zijn en ondanks onze zorgvuldigheid dood kunnen gaan. Botanische vrienden wisselen uit, delen en geven elkaar cadeaus, zowel planten als kennis.’
Meer lezen over de Hortus? Pak Home&Garden #2 2017 erbij!
Rogier, hoofd kassen én orchideeën-fan, in de gesloten kas waar uiterst zeldzame soorten orchideeën staan.
Hortus Botanicus, Rapenburg 73, Leiden
Productie: Makkie Mulder. Fotografie: Danique van Kesteren. Tekst: Laura van Heusden.
Het beste voor binnen & buiten Bestel de nieuwste Home & Garden Word abonnee
